امروزه زنبور درمانی بخشی از پزشکی نوینه که به بررسی ویژگی های درمانی و پزشکی فراورده های زنبور عسل می پردازه. از عسل گرفته تا بره موم و ژل رویال و حتی زهر زنبور به طور گسترده در کشور های مختلف جهان به عنوان مواد درمانی با خواص طبیعی استفاده میشه که نشون دهنده اهمیت این حشره کوچیک و محصولاتی که تولید میکنه هست. در دهه های گذشته به درمان های مختلف به وسیله زهر زنبور علاقه زیادی در سطح جهان پدید اومده به طوری که مراکز درمانی متعددی بر پایه درمان با زهر زنبور در سطح جهان پدید اومدن.
تو این مقاله میخوایم به بررسی ویژگی های زهر زنبور، مواردی که تجویز میشه و موارد منع تجویز اون و چند تکنیک مورد استفاده در زهر درمانی بپردازیم تا ببینیم آیا واقعا زهر زنبور یه درمان موثره یا فقط تبلیغ های دروغ باعث معروفیتش شدن.
فرآیند نیش زدن زنبور عسل
دستگاه نیش زنبور در انتهای بخش پسین شکم زنبور قرارگرفته و شامل دو غده اسیدی، کیسه سم و خود نیشه. نیش در واقه یه میله سوزنی به طول ۲ میلی متر و قطر حدود ۰.۱ میلی متره که روی سطح خودش خارهای ریزی در جهت مخالف سر نیش داره که موقع نیش زدن باعث گیر کردن نیش داخل پوست میشن. وقتی زنبور تلاش میکنه که نیش خودش رو خارج کنه همین خارها باعث گیر کردن نیش و درنتیجه ی تلاش زنبور باعث جدا شدن نیش و متعلقاتش از بدن زنبور میشه که در انتها موجب مرگ زنبور میشه.
زنبور عسل موقع نیش زدن از خودش فرمون های هشدار دهنده ( نوعی ماده شیمیایی) آزاد میکنه که باعث هجوم بقیه زنبور ها به فرد مهاجم میشه. نکته مهم اینه که نیش زنبور حتی بعد از نیش زدنش به پمپاژ زهر داخل پوست ادامه میده که این فرآیند از ۵-۲۰ دقیقه میتونه طول بکشه. میزان زهری که هر نیش زنبور میتونه آزاد کنه چیزی در حدود ۰.۸-۰.۳ میلی گرمه که بستگی به سن زنبور و فصل و نوعش داره.
فرآیند نیش زدن معمولا با احساساتی دردناک آغاز میشه که تا ۳۰-۴۰ ثانیه اول نیش زدن ادامه داره اما بعد از اون درد کاهش پیدا میکنه و محل گزیدگی بعد از ۵-۱۵ دقیقه به شکل یه ناحیه گرد و رنگ پریده درمیاد که در ادامه رنگش قرمز تر میشه و با ایجاد یه ورم کوچیک تا ۲-۳ روز باعث خارش در ناحیه گزش میشه؛ البته در صورتی که نیش زنبور آلوده باشه این ورم میتونه به شدت گسترش پیدا کنه و حتی تا یک هفته موجب درد و خارش در ناحیه گزیدگی بشه.
در برخی افراد که نسبت به نیش زنبور حساسیت دارن علائم بسیار شدید تره و به همراه اون سردرد شدید و تب ایجاد میشه که در این صورت فرد باید سریعا به نزدیک ترین مرکز پزشکی مراجعه کنه.
زهر زنبور چه تاثیری روی دستگاه های مختلف بدن انسان داره؟
۱-اثر زهر زنبور بر دستگاه عصبی:
- در مقدار کم اثر تحریکی و در مقدار زیاد اثر آرام بخشی داره.
- بطور مقطعی باعث کاهش درد میشه.
- فعالیت های ضد تشنجی رو افزایش میده.
- باعث بهبود شرایط روانی، حافظه و خواب میشه.
- باعث کاهش اعتیاد به الکل و نیکوتین میشه.
- باعث بهبود گردش خون در مغز میشه.
- تورم مغزی رو کاهش میده.
۲– اثر زهر زنبور بر دستگاه قلبی-عروقی:
- باعث گشاد شدن عروق میشه.
- از لخته شدن خون جلوگیری میکنه.
- از انباشت یاخته ها در خون جلوگیری میکنه.
- محرک قلبه.
- فشار خون رو کاهش میده وخون رو رقیق میکنه.
- از آریتمی جلوگیری میکنه.
- با افزایش هموگلوبین و تعداد گلبول های قرمز در خون اثر ضد کم خونی داره.
۳- اثر زهر زنبور بر دستگاه تنفس:
- نایژه ها رو گشاد میکنه.
- باعث خلط آوری میشه و خلط داخل ریه ها رو کاهش میده.
۴– اثر زهر زنبور بر دستگاه گوارش:
- باعث افزایش حرکات روده و معده میشه.
- باعث تحریک و تولید آنزیم های گوارشی مثل اسید معده و صفرا میشه.
- باعث بهبود زخم های گوارشی میشه.
- اثرات اسپاسمی روی دستگاه گوارش داره.
- باعث تحریک فعالیت های کبد میشه.
۵- اثر زهر زنبور بر سیستم غدد درون ریز:
- باعث تحریک غدد آدرنال و تولید کورتیکواستروئید ها میشه.
- فعالیت های غده تیروئید و غدد جنسی رو منظم میکنه.
- قند خون رو کاهش میده.
۶- دیگر اثرات زهر زنبور بر بدن:
- ضد التهاب
- تحریک سیستم ایمنی
- کاهش گرفتگی بینی و سینه
- محافظت در برابر پرتو های رادیو اکتیو
- اثرات ضد باکتریایی
- اثرات حل کنندگی
- عادی کردن سوخت و ساز بدن
- اثرات ضد حساسیتی
زهر زنبور برای چه بیمای های تجویز میشه؟
۱-بیماری های دستگاه عصبی:
- استئوکوندروز، نوریت و نوروپاتی
- علائم درد در نواحی مختلف
- علائم عصبی همچون سکسکه، هوا بلعی ، گنگی ، لکنت زبان ، تیک های عصبی، ادرار شبانه و بی اشتهایی عصبی.
- هایپرهیدروز، درد های عصبی و میگرن.
- مولتیبل اسکلروزیس
- پارکینسون
- صرع
- هایپرکینزی
- آسیب های جمجمه ای و ورم های مغزی
- ورم عنکبوتیه
- بیماری های پس از سکته مغزی
- پلی میلیت
- فلج مغزی کودکان
- اعتیاد به الکل، سیگار و اعتیاد های دارویی
۲– بیماری های دستگاه قلبی عروقی:
- آنژین صدری در حالت استراحت یا فعالیت
- اینفرکتوس حاد میوکارد و عوارض آن
- کاردیواسکلروز آترواسکلروتیک پس از سکته مغزی
- آریتمی قلبی
- التهاب میوکارد
- فشار خون های با علت نامعلوم
- ترومبو فلبیت رگ های اندام های پایین تنه
- واریکوز
۳-بیماری های دستگاه تنفس:
- برونشیت مزمن
- آسم نایژه ای
- فیبروز ششی
۴-بیماری های گوارشی:
- زخم معده و اثنی عشر در دوره فروکش
- ورم معده اثنی عشر مزمن
- هموروئید مزمن
۵– بیماری های دستگاه ادراری-تناسلی:
- یائسگی پاتولوژیک
- ناباروری با اختلالات دوره قاعدگی
- ناباروری با علل هورمونی و مجاری
- التهاب مزمن پروستات
- ناتوانی جنسی
- ورم پروستات
۶- بیماری های دستگاه اسکلتی ماهیچه ای:
- استئو آرتریت تغییر شکل دهنده
- آرتریت همراه با تحلیل عضلات
- آرتریت آلرژیک و عفونی
- اسپوندیلیت آرتریت
- درد های ماهیچه ای
- میوزیت
- انقباض غیر طبیعی عضلات
۷-بیماری های سیستمی:
- لوبوس آریتماتوس سیستمیک
- اسکلرودرما
- درماتو میوزیت
۸-بیماری های متابولیسمی و غدد درون ریز:
- دیابت نوع دوم
- تیروتو کسیکوز
- نقرس
۹- بیماری های پوست:
- پسوریازیس
- درماتیت عصبی
- اگزما
- خارش های بی دلیل در نقاط مختلف بدن
۱۰-سایر بیماری ها:
- بیماری های آلرژیک
- کم خونی ها
- بیماری های چشم
- ورم ملتحبه
- نزدیک بینی
- اریدوسیکلیت
برای چه بیمارانی تجویز زهر زنبور خطرناکه؟
- بیماران دارای حساسیت به زهر زنبور
- بیماری های عفونی حاد و مزمن در دوران شدت بیماری
- زمان واکسیناسیون
- سل مزمن
- هپاتیت مزمن
- نارسایی کلیوی
- نارسایی کبدی
- تومور های سرطانی
- نارسایی تولید کورتیکو استروئید ها
- کودکان زیر پنج سال
- زنان باردار و زنان شیرده
- دیابت نوع یک
تکنیک های کاربرد زهر زنبور
۱-تکنیک نیش گذاری معمولی:
در بین تکنیک های زنبور درمانی شیوه نیش گذاری معمولی از همه متداول تره. در این تکنیک قدم اول صحبت با بیمار و اطلاع از تحمل اون نسبت به زهر زنبور و انجام تست جهت اطمینان از عدم حساسیت فرد به نیش زنبوره. برای انجام تست حساسیت باید زنبور رو روی یک سوم جلویی دست بیمار قرار داد تا به مدت ۱۰ ثانیه نیش بزنه. بعد از درآوردن نیش باید به مدت ۳۰ دقیقه واکنش های موضعی و حال عمومی بیمار چک بشه و بعد از اون آزمایشات ادرار و خون از بیمار گرفته بشه و سطح گلوکز در خون اون سنجیده بشه. بعد از این مرحله یبار دیگه و اینبار به مدت یک دقیقه نیش گذاری انجام میشه و بعد از اون تمام مراحل بالا باید تکرار بشه تا از عدم حساسیت بیمار مطمئن بشیم.
در صورتی که مشخص شد علائم بیمار رضایت بخشه و حساسیتی به زهر زنبور وجود نداره زنبور درمانی تجویز میشه. بعد از ۵-۷ جلسه درمان باز هم باید همه آزمایشات مربوطه دوباره انجام بشه تا واکنش های حساسیت زا بیمار نسبت به زهر زنبور کاملا مشخص بشه.
۲- تکنیک نیش گذاری بر نقاط دردناک:
این تکنیک غالبا برای درمان استئو کوندروز، رادیکولیت، آرتریت و درد های عصبی به کار میره؛ در این روش نیش زنبور روی نقاط دردناک قرار داده میشه؛ تعداد نیش ها به تدریج و جلسه به جلسه اضافه میشه و معمولا تا ۱۸ الی ۲۰ نیش زنبور میرسه که به نوع بیماری و تحمل بیمار نسبت به نیش زنبور بستگی داره. دوره درمان هم بین ۹ تا ۲۱ جلسه طول میکشه و در حدود سه بار در هر هفته هست. معمولا مدت زمان نیش گذاری حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیق هست تا زهر داخل کیسه زهر زنبور به طور کامل خالی بشه.
۳- تکنیک یوریش:
در این تکنیک محل قرار دادن نیش، سطح خارجی شونه های فرد و ران های اونه؛ در روز اول فقط یک عدد نیش و در روز دوم دو نیش و به همین ترتیب تعداد نیش ها افزایش پیدا میکنه تا در نهایت در روز دهم که ۱۰ نیش گذاشته میشه و بعد از جلسه دهم بیمار باید به مدت ۳ تا ۴ روز استراحت کنه و بعد از اون دوباره جلسات درمانی آغاز میشه اما این بار تعداد نیش ها به تدریج کاهش پیدا میکنه. از این روش معمولا در درمان بیماری های عصبی و روانی استفاده میشه.
۴- تکنیک خیسماتولینا:
در این روش نیش ها روی مریدین های استاندارد ( نقاط مخصوص مربوط به طب سوزن چینی در بدن ) و نقاط فرامریدینی قرار داده میشن. این تکنیک معمولا به ندرت به تنهاییی به کار برده میشه و تعداد زنبور های بکار رفته در این روش از یک تا چهل زنبور بسته به بیماری و تحمل فرد متفاوته.
۵- نیش گذاری بر اساس نوع بیماری:
برای برخی بیماری ها نیش گذاری در نقاط خاصی از بدن میتونه تاثیر خیلی بهتری داشته باشه برای مثال:
- در بیماری های ناشنوایی حسی عصبی بهترین نقطه برای نیش گذاری پشت گوش هست.
- برای درمان نزدیک بینی نیش زنبور رو روی ناحیه گیجگاهی سر قرار میدن.
- برای درمان فشار خون اولیه بهترین نقطه ناحیه کتف بیماره.
- در موارد تیروتو کسیتوز هم بهترین نقطه بالای غده تیروئید بر روی گردنه.
تزریق زهر زنبور به وسیله آمپول:
روش های فوق رو علاوه بر تزریق مستقیم توسط نیش زنبور میشه به وسیله آمپول زهر زنبور هم انجام داد. در این روش هم تزریق آسون تر انجام میپذیره و هم مقدار دقیق و صحیح زهر تزریقی رو میشه کنترل کرد. با این حال به دلیل هزینه بر بودن فرآیند استخراج زهر و قیمت بالای زهر خالص استخراج شده ، این روش خیلی گرون تره.
خطرات زهر درمانی و حساسیت بیماران
متاسفانه همه بیماران به علت حساسیت به زهر زنبور عسل نمی تونن از این روش بهره مند بشن. مطابق آمار یک درصد افراد جامعه به زهر زنبور حساسیت شدید دارن و مستعد ایجاد واکنش هایی مثل، جوش، خارش سر تا سر بدن، کهیر، و بالا رفتن دمای بدن هستن. گاهی اوقات ممکنه عوارض از این موارد هم جدی تر بشه مثل شوک انافیلاسی که بیمار دچار افت فشار خون و اختلال در تنفس و ناهماهنگی ضربان قلب میشه که فوق العاده خطرناکه.
به همین دلیل بسیار مهمه که حتما زنبور درمانی و نیش درمانی زیر نظر پزشک متخصص و در کلینیک های مجهز پزشکی انجام بشه تا در صورت ایجاد واکنش توسط بدن بیمار به سرعت اقدامات پیشگیرانه انجام بشه تا خدای ناکرده بیمار دچار عوارض و خطرات جانی نشه.
نشانه های حساسیت به نیش زنبور و اقدامات ضروری در صورت نیش خوردن
مهمترین نشانه های هشدار دهنده حساسیت به نیش زنبور عبارتند از:
- نامنظم بودن لبه های تورم ایجاد شده بر اثر گزش ( شکل ورم از حالت دایره ای خارج بشه)
- افزایش قطر تورم به بیش از ۲ سانتی متر.
- ایجاد خارش و بثورات جلدی در خارج از نقطه ی گزش.
- احساس طعم نشاسته در گلو.
- سرفه ی ناگهانی.
- اشک ریختن.
- ورم ملتحبه.
- سردرد و سرگیجه.
- بالا رفتن دمای بدن و طب و لرز.
مهمترین کاری که بعد از نیش خوردن باید انجام بدید، خارج کردن سریع نیش باقی موند و مالیدن الکل روی محل نیشه؛ بهتره تا از اتیلیک الکل که به نوعی پاد زهر، زهر زنبوره استفاده کنید ولی در هر صورت اگر نشانه های بالا در شما بروز کرد به نزدیک ترین مرکز درمانی مراجعه کنین.
منبع: کتاب “زنبور درمانی” اثر “نیلا خیسماتولینا”
